Autor: Radojka Nikolić
Ovo je mastionica, poklon drugu Titu za rođendan 1945. godine, koju su kreirali i napravili radnici Vojno-tehničkih radionica iz Kragujevca: meci, bočice za mastilo kao bombe, noževi (za papir). Mastionica se nalazi u Muzeju Jugoslavije u okviru postavke izložbe poklona koje je dobijao Josip Broz Tito i štafeta koje su mu uručivane za Dan mladosti. Fotografisala sam “mastionicu” 5. aprila 2025.g. u muzeju, šokirana idejom da se od metaka napravi poklon-mastionica 1945.g., iako razumem pristup kreatora da poklone ono što proizvode. Nažalost, iz današnje perspektive, SFRJ je i završila uputrebom municije i metaka, a tu su i noževi…
U maju je Tito rođen (7. maj 1892. Wikipedia), u maju je SFRJ slavila Dan mladosti (25. maj) u maju je Tito umro (4. maj 1980.).
Prošlo je 45 godina od Titove smrti i 35 godina od kraja SFRJ – kakve su ekonomije bivših članica federacije?
Iako zvanično piše da je SFR Jugoslavija postojala od 1945. do 1992. godine (Wikipedia) poslednja godina kada su sve republike i pokrajine bile u njenom sastavu, bila je 1990. godina. Od tada je prošlo 35 godina, što će reći da je država postojala 45 godina. Dokle su danas u svom ekonomskom razvoju stigle nekadašnje članice SFRJ, ko je najviše napredovao, a koje na začelju, šta se može označiti kao najveći gubitak?
Najveći gubitak je jasan na prvi pogled: teritorija SFRJ je izgubila ljudski potencijal – izgubila je stanovništvo. Danas na teritoriji bivše SFRJ živi oko 3,8 miliona stanovnika manje nego što je živelo 1990. godine.
To važi za sve, osim za Sloveniju: tamo je 1990. godine živelo 1,96 miliona stanovnika, a danas živi oko 200.000 ljudi više. Slovenija ima oko 2,1 milion stanovnika. Jasno, u Sloveniji je i život najbolji: najrazvijeniji su, imaju najviši standard, a ljudi idu tamo gde je bolji život.
No, ako se vratimo na teritoriju cele bivše Jugoslavije, prema zvaničnim podacima, 1990. godine u SFRJ je živelo oko 23,5 miliona stanovnika. Danas, u svim državama nastalim iz te federacije, ukupno živi oko 19,7 miliona stanovnika. I to prema zvaničnim podacima, a pitanje je da li baš svi zaista stalno žive na adresama na kojima su prijavljeni, jer je migracija sa bivšeg SFRJ prostora i dalje velika.
Kakva je ekonomska slika i životni standard država nastalih od SFRJ?
Iz više podataka koje smo uporedili u ovom tekstu (bruto domaći proizvod po stanovniku, zaposlenost, uvoz, izvoz), prilično je jasno da je i posle tri decenije ostao isti poredak u razvijenosti. Ekonomski najbolje stoji Slovenija, slede Hrvatska, pa Srbija, zatim Crna Gora, BiH, Severna Makedonija i na kraju, nekad srpska pokrajina, a sada Kosovo* koju registruju i Eurostat i MMF i Svetska banka.
U federaciji SFRJ, koja je u trenutku raspada imala oko 23,5 miliona stanovnika, nivo životnog standarda je bio približan razvijenim evropskim ekonomijama: prosek na nivou države iznosio je oko 5.500 ondašnjih dolara BDP-a po stanovniku. Na primer, Češka (tada deo Čehoslovačke) imala je upola manje od jugoslovenskog proseka: oko 2.890 dolara po stanovniku.
Danas Češka ima oko 31.550 dolara, dok Srbija, koja je bila na jugoslovenskom proseku 1990. godine sa oko 5.350 dolara po stanovniku, danas ima oko 13.480 dolara. Drugim rečima, Češka danas ima oko tri puta veći bruto domaći proizvod po stanovniku od Srbije.
Zaostajanje Srbije za razvijenim evropskim ekonomijama je očigledno, ali ne samo Srbije. Osim Slovenije i Hrvatske koje su, kao članice Evropske unije, ušle u krug razvijenih evropskih ekonomija, od ostalih članica nekadašnje SFRJ, danas posle 35 godina od raspada države, najgore je prošlo Kosovo*.
Bruto domaći proizvod po stanovniku na Kosovu prošle, 2024. godine iznosio je 6.640 dolara i to je najniži iznos dohotka po stanovniku.
Tu blizu su i Bosna i Hercegovina sa 8.638 dolara po stanovniku i Severna Makedonija sa 8.850 dolara po stanovniku.
I posle 35 godina od raspada SFRJ, Slovenija ostaje najrazvijenija sa 32.600 dolara po stanovniku, što je oko pet puta više nego na Kosovu.
Sva ostala poređenja Slovenije i Kosova ukazuju na dramatičnu razliku u ekonomskoj razvijenosti. Na primer, u Sloveniji je zaposlena gotovo polovina od ukupnog broja stanovnika, dok na Kosovu radi tek jedna četvrtina od ukupnog broja stanovnika.
Dokaz razvijene ekonomije je i da Slovenija izveze robu i usluge (2024.g.) za 66,6 milijardi dolara, dok Kosovo izveze za samo 889 miliona dolara!
BDP po stanovniku u dolarima 2024. (podaci MMF i Svetske banke)
Slovenija 32.610 $
Hrvatska 21.860 $
Srbija 13.480 $
Crna Gora 12.200 $
Makedonija 8.860 $
BiH 8.638 $
Kosovo 6.640 $
Iz podataka koje navodimo prema podacima MMF-a i Svetske banke, lako je praviti poređenja. Po iznosu bruto domaćeg proizvoda, zatim prema broju zaposlenih, prema zaradi od izvoza, prema visini uvoza i deficita u robnoj razmeni, kao i prema visini BDP-a po stanovniku, može se sagledati kako koja privreda radi i na kom se nivou nalazi.
Ako se, posmatra kvalitet života prema broju stanovnika u državama nastalim od SFRJ (u poređenju sa stanjem od pre tri i po decenije) vidi se da, osim u Sloveniji, nije dobro ni u jednoj od država nastalih od SFRJ. Jer, osim iz Slovenije, iz svih ostalih država se stanovništvo već decenijama iseljava. Kada se sve sabere, na teritoriji bivše SFRJ danas živi 3,8 miliona stanovnika manje nego što je živelo pre 45 godina.
Takođe, ekonomski uspešna ekonomija može se sagledati i prema broju zaposlenih u odnosu na broj stanovnika. Na primer, u najuspešnijoj ekonomiji nekadašnje SFRJ – Sloveniji, zaposlena je gotovo polovina od ukupnog broja stanovnika. U Sloveniji živi oko dva miliona ljudi, a zaposlena je gotovo polovina 944.000.
Slično je i u Hrvatskoj gde živi oko 3,8 miliona ljudi, a zaposleno je oko 1,7 miliona ljudi.
U najmanje razvijenom Kosovu živi 1,6 miliona stanovnika, a radi tek oko 432.000, dakle nešto iznad jedne četvrtine od ukupnog broja stanovnika.
U Bosni i Hercegovini gde živi oko 3,2 miliona stanovnika, zaposleno je tek nešto više od jedne trećine: 1,2 miliona stanovnika.
Slično je i u Crnoj Gori koja broji 616 hiljada stanovnika, a zaposleno je oko 280 hiljada ljudi, odnosno oko 45% od ukupnog broja stanovnika.
Kad se pogledaju ekonomski pokazatelji, jasno je da su Slovenija i Hrvatska uspele da uđu u red razvijenijih ekonomija, uz veliku pomoć Evropske unije (posebno to važi za Hrvatsku), dok su ostali završili na Zapadnom Balkanu – ekonomski najnerazvijenijem delu Evrope. Kakva će biti budućnost i dalje je upitno, uprkos mnogim obećanjima evropskih institucija da podržavaju ubrzani razvoj Zapadnog Balkana.
Evo podataka o broju stanovnika, broju zaposlenih, visini ukupnog BDP-a, visini BDP-a po stanovniku, i podataka o ostvarenom izvozu i uvozu za sve članice nekadašnje SFRJ.
Slovenija
- broj stanovnika: 2,1 milion
- broj zaposlenih: 944.000
- BDP 69,1 milijarda dolara
- po stanovniku: 32.610 dolara
- izvoz: 66,6 mlrd dolara
- uvoz: 74,9 mlrd dolara
Hrvatska
- broj stanovnika: 3,8 miliona
- broj zaposlenih: 1,69 miliona
- BDP 84,39 milijardi dolara
- po stanovniku: 21.860 dolara
- izvoz: 26,0 mlrd dolara
- uvoz: 45,4 mlrd dolara
Srbija
- broj stanovnika: 6,6 miliona
- broj zaposlenih: 2,3 miliona
- BDP 89 mlrd dolara
- po stanovniku: 13.480 dolara
- izvoz: 31,5 mlrd dolara
- uvoz: 42,2 mlrd dolara
Bosna i Hercegovina
- broj stanovnika: 3,18 miliona
- broj zaposlenih: 1,2 miliona
- BDP 27,5 mlrd dolara
- po stanovniku: 8.638 dolara
- izvoz: 8,89 mlrd dolara
- uvoz: 16,7 mlrd dolara
Crna Gora
- broj stanovnika: 616.000
- broj zaposlenih: 282.000
- BDP 7,5 mlrd dolara
- po stanovniku: 12.200 dolara
- izvoz: 660 miliona dolara
- uvoz: 4,4 mlrd dolara
Severna Makedonija
- broj stanovnika: 1,8 miliona
- broj zaposlenih: 715.000
- BDP 16,0 mlrd dolara
- po stanovniku: 8.860 dolara
- izvoz: 8,4 mlrd dolara
- uvoz: 11,9 mld dolara
Kosovo*
- broj stanovnika: 1,6 miliona
- broj zaposlenih: 432.000
- BDP 11,2 mlrd dolara
- po stanovniku: 6.640 dolara
- izvoz: 889 miliona dolara
- uvoz: 6,3 milijarde dolara
Lutke u narodnim nošnjama naroda Jugoslavije, poklon III sajma suvenira i turističke opreme u Leskovcu, Josipu Brozu Titu za rođendan 1965. godine (Muzej Jugoslavije, foto: R. Nikolić)
