Koliko lica ima Bar

Saobraćajna tačka na Jadranu, Bar je mnogima poznat samo kao poslednja stanica na pruzi Beograd – Bar i po luci, važnom odredištu za vodeni transport. A zapravo, svih ovih decenija, postoji i utvrđenje Starog Bara sa uskim, strmim uličicama i maslinjacima. Uz more je i dvorac kralja Nikole, koji je krajem 19. veka označio spuštanje na rivijeru. Pa, i kad sve to obiđete, opet nećete dovoljno znati o Baru

Šta je sinonim za primorski grad Bar? Ako kažete luka Bar ili pruga Beograd – Bar, nećete pogrešiti, ali sigurno nećete pomenuti sva lica Bara, koja su, možda, turistima i značajnija od dve pomenute saobraćajne odrednice. Jer, slika Bara je potpuna tek ako sadrži i Stari grad Bar i uske uličice, tvrđavu, maslinjake, dvorac kralja Nikole, kanjone ispod planinskih visova Rumije, Skadarsko jezero, rivijeru i plaže duge nekoliko kilometara, barsko maslinovo ulje i crmničko vino. U sve to su imali priliku da se uvere predstavnici medija i turističkih agencija iz Srbije, koji su poslednjih dana aprila posetili opštinu Bar. Domaćini su bili predstavnici lokalne turističke organizacije, opštine Bar i turističke privrede Crne Gore, a uz asistenciju Turističke organizacije Beograda i crnogorske turističke agencije Allegra koja ima predstavništvo u Beogradu i centralu u Baru.

I kada zaboravite na „stereotipe“ vezane za Bar – na železničku stanicu i luku, imaćete priliku da otkrijete više lica ovog kontinentalno-primorskog grada i da dobijete odgovore na neka pitanja o kojima niste ni razmišljali.

ŠTA JE I GDE JE STARI BAR? Ako se uputite obalom, šetaćete nekoliko kilometara novim Barom, iako grad nosi jedinstveno ime – Bar. Taj novi deo počeo je, zapravo, da živi tek poslednjih decenija 19. veka, pošto je kralj Nikola podigao dvorac na obali oko 1885. godine i postavio pravac razvoja koji je početkom 20. veka nastavljen i do sada nije bio prekidan. Velelepno zdanje dvorca bilo je tada usamljeno na obali i dominiralo je prostorom, okruženo ogromnim parkom. No, o dvorcu kasnije.

Stari Bar je od obale mora udaljen oko pet kilometara i pravo je kontinentalno utvrđenje, na kamenom uzvišenju, čiji se nastanak vezuje čak za 6. vek, a prestalo je da živi 1878. godine, posle rušenja. Tvrđava je nepristupačna sa tri strane, dok se naselje nalazilo ispod zidina, u donjem delu. Priča o Starom gradu Baru nalazi se u važnom spisu „Letopis popa Dukljanina“ ili „Barski rodoslov“ (Regnum Slavorum), u kome je anonimni autor oko 1180. godine sažeo slovenska predanja dukljanske države – Kraljevstva Slovena.

Stari grad Bar bio je u srednjem veku istaknuti zanatski, trgovački i kulturni centar, čuven po svojim klesarima. U ranom srednjem veku pripadao je Vizantiji, pa Dalmaciji. Krajem 9. i početkom 10. veka teritorija današnje barske opštine postaje državno sedište dukljanskih vladara.

Veliki raški župan Stefan Nemanja zauzeo je „slavni grad Bar“ i u doba kasnijih Nemanjića grad je doživeo veliki procvat. Nakon raspada srpskog carstva, Duklja, tada već Zeta, sasvim se osamostalila i pod Balšićima povratila svoju nezavisnost i državnost. Bar je zbog opasnosti od Otomanskog carstva 1443. prihvatio mletačku vlast, uz uslov da se poštuju prava i privilegije. Međutim, velika Otomanska imperija je ipak pokorila Bar (predali su se Barani 1571. godine, bez borbe, turskoj floti). Iz turskog perioda sačuvani su akvadukt, kupatilo i hamam.

U Starom gradu Baru, osim gradskih bedema i citadele, svojom važnošću i vrednošću izdvaja se jedinstveni primerak gradske kapije iz 11. veka. Tu su i brojne palate za stanovanje, javne zgrade, crkve, džamije, koje se obnavljaju poslednjih godina.

Iz svega što je preostalo, čak i posle rušenja u čuvenom zemljotresu 1979. godine, jasno se vide tragovi rimskog i vizantijskog prisustva – Sloveni, Venecija i Osmanska imperija, na jednom mestu. Jasno je da je sve njih privlačio geostrateški položaj ove tačke na Jadranu koja pruža izvanredne trgovačke mogućnosti. Tako je bilo sve do 1878. godine kada je, kažu istorijski izvori, grad prestao da živi.

Dvorac kralja Nikole uz samo šetalište, kraj mora

A da grad počinje novi život, dokaz je hotel resort „Stara čaršija“ sa pogledom na zidine tvrđave Starog Bara. Ovaj apartmansko-hotelski kompleks je savremena i komforna replika nekadašnjih građevina, kao kombinacija orijentalnog i tradicionalnog, u kojem su krajem ovog aprila i boravili predstavnici medija. Resort „Stara čaršija“ zvanično se otvara 1. juna ove godine, ali su turisti već počeli da pristižu i u maju.

ŠTA JE DŽIDŽARIN? Jedan od najvećih, najlepših i najvrednijih maslinarskih kompleksa u Baru, pod maslinom autohtone sorte „žutica“, zove se Džidžarin. Nalazi se na području Starog grada a može se doći automobilom ili pešačenjem preko stare kaldrme koja vodi kroz maslinjake. Staza je pogodna za konje i magarce koji ovde služe za transport ubranih maslina, objašnjavaju predstavnici Društva maslinara Bar, koje je označilo ovaj kompleks kao „Maslinarske staze“ za turiste. Tokom izgradnje maslinarskog puta u Džidžarinu, 2016. godine otkriveni su ostaci srednjovekovne crkve – kapele, sakriveni u gomili divljeg rastinja, za koju se pretpostavlja da je nastala u XIII veku i da je bila posvećena Svetom Urbanu.

Ali, kad se pomenu masline u Baru, najznačajniji „živi spomenik“ je veliki maslinjak sa maslinom starijom i od grada, zasađenom pre Hristovog rođenja. U istorijskim zapisima se tvrdi da je stara maslina, simbol Bara, najstarije stablo u Evropi i da živi već oko 2.240 godina. Nalazi se u naselju Mirovica i kao spomenik prirode zakonom je zaštićena 1963. godine. Obim stabla je 10 metara. Procenjeno je, takođe, da na području Bara ima više od 120.000 starih stabala i 30.000 novozasađenih, te da je većina stara više od hiljadu godina. Podaci takođe kažu da je u Starom Baru još 1927. godine postojala ,,Uljara braće Marić“ gde se dnevno prerađivalo i do 20 tona maslina i proizvodilo poznato barsko ulje, koje se izvozilo za Ameriku, Francusku i Nemačku.

Inače, u džidžarinske maslinjake sada se stiže preko rekonstruisanog Starog kamenog mosta. Dužina mosta iznosi samo dvadeset metara, a širina na sredini je nešto više od dva metra. Meštani kažu – ni kraćeg mosta ni više naziva – Stari most na Suvom potoku, Perin most, Ljubavni most… Bilo kako ga zvali, most je rekonstrukcijom spasen od propadanja i sada je “ulazna kapija” u “prirodni muzej” maslinarstva Džidžarin u kojem je čak ispisano, na pojedinim stablima, čije su vlasništvo i koliko su stara stabla. U Društvu maslinara Bar ne propuštaju da naglase da maslinarstvo oplemenjuje, a da šetnja kroz maslinjake pruža savršen mir i predstavlja jedan vid terapije.

ZAŠTO JE KNEZ NIKOLA SAGRADIO DVORAC? Letnja rezidencija kralja Nikole turistički je i kulturni simbol Bara i po mnogima najlepša građevina u urbanom jezgru ovog primorskog crnogorskog grada. Smešten neposredno uz morsku obalu, sa Velikim i Malim dvorcem, kulama-stražarama, dvorskom kapelom, zimskom baštom i parkom na obali, ovaj kompleks ima status spomenika kulture.

Centralno mesto zauzima palata sazidana 1883. godine na ruševinama vile poslednjeg turskog gospodara Bara Selim-bega Mustafagića. Nakon oslobođenja Bara, kralj Nikola je plac uz samu obalu na kojem je bio smešten Selim-begov saraj, poklonio kao svadbeni dar svom zetu, knezu Petru Karađorđeviću, koji je posle ženidbe sa Zorkom, živeo u Crnoj Gori. Budući srpski monarh je vilu nazvao “Topolica” po rodnoj Topoli (u Srbiji, kod Oplenca) i na taj način je dao ime delu grada koji je nepun vek kasnije, postao centar Bara.

Vila “Topolica” je u vreme kada je podignuta bila jedina građevina u ovom delu barskog zaliva. Bračni par Karađorđević je, međutim, kratko boravio u palati pošto je Petar, nakon što je izgubio podršku tasta u borbi za srpski presto, prodao vilu “Topolica” tom istom svom tastu – kralju Nikoli za 100.000 franaka! “Rod za rod, ali sir za pare” – kaže jedna srpska poslovica koje se, očigledno, kralj Petar dosledno pridržavao.

Potom je novi vlasnik, kralj Nikola, vili “Topolica” dogradio mansardu, kasnije i novu zidanu ogradu za park sa oko stotinu različitih vrsta drveća i mediteranskih biljaka. U neposrednoj blizini palate sagrađena je dvorska kapela, ali i takozvani “mali dvorac”. Nakon krunisanja Nikole I Petrovića u kralja Crne Gore 1910. godine, uz palatu je dograđena balska dvorana koja je zdanju dala izgled pravog dvorca.

Istorijski podaci kažu da je kralj Nikola poslednji put u dvorcu boravio 29. juna 1914. godine. Posle Prvog svetskog rata, prema pisanju Zetskog glasnika, dvorac i okolno imanje „predstavljali su izvesnu pustoš i ruševinu”. Tako je bilo narednih petnaestak godina, pa je od 1933. godine u dvorcu počela da radi Specijalna poljoprivredna škola za južne kulture pod nazivom „Topolica“, a od 1946. do jeseni 1949. u palati je radila Srednja poljoprivredna škola.

Potom je dvorac funkcionisao kao stambeni objekat za nekoliko porodica sve dok u njega 1960. godine nije smešten Zavičajni muzej, malo kasnije i Gradska biblioteka koja je tu ostala do 1977. godine, pokazuju podaci. I danas je u dvorcu Zavičajni muzej, koncipiran kao ustanova kompleksnog tipa sa arheološkim, istorijskim, istorijsko-umetničkim, etnološkim i prirodnjačkim odeljenjima.

U istorijskom odeljenju izloženi su vredni primerci zanatskog oružja, ordenja, artefakata, starih fotografija ali i nameštaja među kojima ima i komada zaostalih iz vremena kada je u palati stanovao bračni par Karađorđević. Stalna postavka etnografskog odeljenja sadrži zbirke narodne nošnje, privrede, pokućstva i posuđa, nakita, kulturnih i običajnih predmeta. Kustosi ovog Zavičajnog muzeja kažu da se u nekadašnjoj balskoj dvorani letnje rezidencije poslednjeg crnogorskog monarha, naravno, kada nema pandemije, tokom godine organizuju tematske i likovne izložbe, koncerti klasične muzike i književne večeri. To je novi, savremeni život starog dvorca.

Tekst i foto: Radojka Nikolić