Da li je genijalni Leonardo očekivao “vezu sa ekonomijom”, kad je kreirao zagonetni lik Mona Lize: Tiskanje u Luvru za selfi pred najčuvenijim portretom na svetu (Foto: R. Nikolić, maj 2018.)
Piše: Radojka Nikolić
Otkako je pre više meseci londonski Economist lansirao sintagmu “Efekat Mona Lize”, odnosno, kako objasniti zagonetku svetske ekonomije posle pandemije, jer svaki put stvari izgledaju drugačije i teško su predvidive, taj se termin sve češće upotrebljava. Kreator te sintagme je, naravno, mislio na osmeh tajanstvene dame na najpoznatijoj slici na svetu, genijalnog Leonarda da Vinčija: koliko god puta da pogledate, niste sigurni da li se Mona Liza smeši ili ne.
Ako upotrebimo sintagmu “Efekat Mona Lize”, pa je stavimo u kontekst inflacije u Srbiji i uporedimo sa onim što se dešava sa državama Evropske unije (EU), onda se čini da osmeha i nema. Jer, dok države EU smanjuju inflaciju u prošlih godinu dana, posmatrano jul 2023 g. na jul 2022. g., dotle u Srbiji inflacija raste, prema podacima za jun (za jul najavljena objava 11. avgusta). Kako to praktično izgleda?
(Izvor: Eurostat)
Na nivou cele Evropske unije (28 država članica) inflacija je u julu prošle godine iznosila 9,8%, pa je u julu ove godine smanjena na 6,4%. Istovremeno, u Srbiji, posmatrano u jednogodišnjem periodu, u junu 2022. godine inflacija je iznosila 11,9%, da bi se u junu ove godine povećala na 13,7%. Šta se dogodilo u Srbiji i zašto su potrošačke cene nastavile da rastu, razlozi su brojni, a među njima su svakako i dva poskupljenja struje i gasa, pa rast cena poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, rast cena usluga usluga na svim nivoima, kao i visoke trgovačke marže.
Međutim, u EU, u prošlih godinu dana – obrnut proces! Tamo su cene energenata u julu 2023. godine u odnosu na isti mesec prethodne godine, smanjene za 6,1%, cene hrane su sa preko 22% smanjene na 10,8%, dok su cene usluga takođe prepolovljene na sadašnji nivo rasta od 5,6%.
Posmatrano pojedinačno po državama EU, nivo inflacije je kod svih smanjen. Izuzetak je jedino Mađarska koja je u julu 2022. godine imala inflaciju od 14,5% i do juna ove godine povećana je na 19,9%. Očigledno, trend rasta inflacije sličan kao i u Srbiji!
(Izvor: Republički zavod za statistiku Srbije)
Ali, kod ostalih država EU, ima veoma značajnih, pa i iznenađujućih smanjenja inflacije u prošlih godinu dana. Na primer, Estonija je u julu prošle godine imala inflaciju od 23,2%, a sada je svedena na 6,3%. Ili, Grčka koja je pre godinu dana imala inflaciju od 11,3% a u julu ove godine samo 3,4%, pa Španija koja je inflaciju od 10,7% u julu prošle godine svela na samo 2,1% ove godine, zatim Slovenija koja je inflaciju od 11,7% u julu prošle godine spustila na 5,7% ovog jula i tako dalje, sve do nama susedne Bugarske koja je inflaciju spustila sa prošlogodišnjih julskih 17% na sadašnjih 8,7% i Rumunije koja je u istom jednogodišnjem periodu smanjila inflaciju sa 15% na 10,7%.
Čak i kada se ima u vidu najava srpske centralne banke da ćemo kraj 2023. godine dočekati sa nivoom inflacije od oko 8%, to je malo utešno pred ovako niskim stopama inflacije koje već ostvaruje značajan broj država EU. I kada se sagleda učinak dosadašnje inflacije u prošlih godinu dana u Srbiji, u samo dva elementa: realno je opao promet u trgovini na malo za oko 6%, a realan rast prosečnih plata (maj 2022, na maj 2023.) iznosio je samo 1,2%, iako su nominalno rasle za 16,2%, pred tim nestaje i zagonetka osmeha Mona Lize. Nema više misterije da li se dama sa najčuvenijeg portreta na svetu smeši ili ne. Ni slikarske tehnike bojenja tu ne pomažu. Jasno je da nema osmeha i da ga inflacija i dalje gura u magloviti sfumato. Na slikama to može biti briljatan efekat, ali je ekonomska realnost mnogo surovija.
