Bioskop na Dedinju – kraljev, pa Titov, vinski podrum i „soba šapata“, a sve pod svodovima ruskih bajki

Piše: Radojka Nikolić

“Dvorana za projekcije” u Starom dvoru, u luksuznom podrumu, prvi je privatni bioskop u Kraljevini SHS, pa Kraljevini Jugoslaviji, pa FNRJ i SFRJ, pa sada Srbiji. Nazivi, kao i veličina države su se menjali, ali su samo dva vladara tu gledali filmove: Kralj Aleksandar Karađorđević i Josip Broz Tito. Iz vremena Aleksandra i kraljice Marije najstariji film koji se čuva je Krunisanje kralja Petra I iz 1904. godine. Filmovi su bili bez tona (nemi), pa je u prostoriji iza platna bio klavir na kojem je umetnik muzicirao, dok traje projekcija.

No, sve je to trajalo kratko, od 1929. godine kada je završena izgradnja ovog prvog kraljevog dvora, pa do 1934. godine, kada je Kralj Aleksandar ubijen u Marselju. Mnogo duže je u bioskopskim projekcijama uživao Predsednik Tito – od 1945. pa skoro do 1980. godine. Poznate su i priče da je Tito najviše voleo kaubojske filmove…

Ali, ovaj prostor je zanimljiv zbog nekoliko detalja. Na primer, u njemu ništa nije menjano, nije prekrajan, nije rekonstruisan, svodovi su isti – oslikani romantičnim motivima iz ruskih bajki – rad vrhunskih ruskih umetnika. Dakle, u tom ambijentu, obeleženim ruskim stilom, uživali su jedan kralj i jedan revolucionar-predsednik. I to nije jedina zanimljivost.

U susednoj raskošnoj podrumskoj prostoriji sada se nalazi veliki sto za bilijar, a to je, zapravo, bio vinski podrum Kralja Aleksandra, gde je on sa gostima degustirao svoja, oplenačka vina. Da li je to radio i Predsednik Tito, vodiči ne pominju, ali bi se moglo naslutiti da je vrlo moguće.

I treća u nizu podrumska prostorija je „Soba šapata”, koja se nalazi levo od ulaza u luksuzni podrum. Zašto je dobila taj naziv? Zato što se u njoj nalazi fontana koju su ruski umetnici na dvoru uradili po uzoru na “Fontanu suza” iz Bahčisarajske kanove palate na Krimu. Voda u njoj tako glasno žubori, da razgovor ne može da se prisluškuje. Ljubazni vodiči napominju da se takvi razgovori vezuju za Kralja… Za Tita i njegovo uživanje u ovim ekskluzivnim „podrumima“ najviše se vezuje bioskopska dvorana i njegova strast prema filmovima.

U vezi sa tim i još jedna priča za koju bi se pre moglo reći da je „legenda“: u donjem delu dvorane, sa pogledom na bioskopsko platno, nalazi se 6 fotelja, dok se na „balkonu“, zapravo tremu tog prostora, nalazi samo jedna fotelja. Elem, priča kaže da je Tito sedeo na tom tremu, dok je svoje saradnike „šefove“ republika, postavljao u fotelje ispred sebe, kako bi pratio njihove reakcije dok gledaju filmove?! Istina ili ne – zgodna je priča da se kod posetilaca podstiče mašta.

Ali, i bez toga, Kraljevski kompleks na Dedinju predstavlja prvorazredni susret sa istorijom i umetnošću, istovremeno. U januaru sledeće godine biće tačno sto godina kako je postavljen kamen temeljac za izgradnju prvog Kraljevskog dvora za porodicu Karađorđević. Temeljac je postavio lično kralj Aleksandar Karađorđević, u tom periodu kralj Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, koja će od oktobra 1929. godine promeniti ime u Kraljevina Jugoslavija. Iste godine je završen i dvorac čija je fasada obložena bračkim mermerom.

Kralj je do tada, sa kraljicom Marijom živeo u centru grada, u dvorcu u današnjem Pionirskom parku, ali je dvor na Dedinju bio prilika za veću privatnost kraljevske porodice. I tako je 1924. godine bilo plaćeno, ograđeno i obeleženo kraljevsko imanje od 134 hektara na brdu Dedinje sa koga se, sa donje strane, video ceo Beograd okrenut ka Savi i Dunavu, a sa gornje strane se videla Avala. Dvor je građen u srpsko-vizantijskom stilu po projektima arhitekte Živojina Nikolića i akademika Nikolaja Krasnova, ruskog carskog arhitekte.  Kao i sve kraljevske priče, i ova je duga, filovana legendama i istorijom…

Pre nekoliko dana, 10. maja zvanično je otvoren kraljevski kompleks za posetu turista ( https://www.tob.rs/sr/razgledanja/dvorski-kompleks) i to prvi dvorac, poznatiji kao Stari dvor i drugi, podignut kasnije, poznat kao Beli dvor, namenjen sinovima – Petru, Tomislavu i Andreju. Od izgradnje prvog Kraljevskog dvora prošao je gotovo jedan vek, mnogo toga se dogodilo, istorija je bila burna, ali su kraljevske zgrade i imanje, ipak, preživeli, uz izvesna oštećenja. Na sreću, i danas se mogu videti mnogi autentični predmeti iz perioda života kraljevske porodice iz prve polovine 20. veka – od nameštaja, preko raznih upotrebnih i ukrasnih predmeta do knjiga, biblioteka i brojnih umetničkih dela. Mnoge prostorije su zadržale prvobitnu namenu, a neke su tako dobro restaurisane da deluju gotovo netaknuto. Ljubazni stručni vodiči-kustosi kroz Kraljevski kompleks će obavezno napomenuti da ni Tito, ni Milošević nisu živeli (ni spavali!) u dvorcima, već u svojim vilama u Užičkoj ulici. Stari i Beli dvor su koristili samo za službene prijeme i posete stranih gostiju (na primer, španski kralj Huan Karlos, britanska kraljica Elizabeta, car Etiopije Hajle Selasije…).Posle smene Miloševića 2000. godine, dvorski kompleks je 2001. ustupljen na korišćenje princu Aleksandru II i njegovoj porodici.

Mnogo je zanimljivih priča koje su vezane za Stari dvor, Beli dvor, za kapelu Sv. Andreja Prvozvanog i prateće objekte, ali vodiči neće propustiti da naglase da se najlepši deo Starog, tj. Kraljevog dvora, nalazi pod zemljom – to je suteren, odnosno podrum. U tim podrumskim prostorijama se i nalaze pomenuti bioskop, vinski podrum, odnosno bilijar sala i „soba šapata“, o čemu je bilo reči na početku ovog teksta. Ali, to je samo deo atrakcija Kraljevskog kompleksa i neverovatnog miksa istorije i ljudskih sudbina na našim prostorima, koje se mogu bolje upoznati kada se kroči u Stari i Beli dvor.